mimaride demir
Mimaride Demir
Demircilik yapı mimarisinde önemli bir alan teşkil etmektedir. Çünkü demir mimarinin ihtiyaç duyduğu tarz ve formları oluşturmaya en elverişli malzemedir. Demirden yapılan bahçe ve bina giriş kapıları, estetik ve sağlamlığıyla merdiven, balkon, bahçe korkulukları, kapı üzerinde kullanılan şık sundurma ve kanopiler, bahçelerde kullanılan pergola gazebo ve kameriyeler, günlük kullanıma uygun masa, sandalye ve çeşitli aksesuarlar mimari yapı ürünlerinin klasikten moderne uzanan pek çok tarz, model ve fiyat seçeneğiyle her dönem prestijlerini korumaktadır
Ferforje Parmaklığın Tanımı: Balkon, merdiven, köprü, pencere, bahçe, kapı ve benzeri yerlerde düşmelere, geçmelere karşı güvenlik amacıyla konulan engellere parmaklık ya da korkuluk denir. Günlük yaşantımızda eve girerken, merdiven çıkarken, köprü üzerinden geçerken ve balkonlardan bakarken sıkça karşılaştığımız bu yapı elemanları bizim güvenliğimizi sağlar. Korkuluk, güvenlik elemanı olmasının yanı sıra bütünü tamamlamaya yarayan güçlendirici bir dekoratif unsurdur.
Ferforje Bahçe korkulukları Tanım: Bahçe korkulukları, bahçe duvarları üzerine kutu profil köşebent, lama, kare vb. Malzemeler kullanılarak oluşturulan güvenlik, sınır belirleyici ve aynı zamanda dekoratif yapı elemanlarıdır. Bahçe korkulukları, dikey/yatay çubuklar, kuşaklar, motif, baba ve payandadan oluşur.
Parmaklık yapımında, dikey çubukların arası 13cm olması gerekir. Estetik bakımdan hoş görünmesi istenirse dikey çubukların uçlarına ve aralarına çeşitli motifler monte edilebilir. Dikey çubuklar alt ve üstten yatay kuşaklara perçin, cıvata ya da kaynakla birleştirilir.
Merdiven, pencere, balkon ve bahçe gibi korkuluklar çerçeve içinde yapılır. Çerçeve içinde yapılan bu korkuluğun montajı, zemine monte edilen babalara cıvata, perçin veya kaynak ile birleştirilir.
Geleneksel Türk Bahçelerinde süs havuzları, bitki kompozisyonları, oturma elemanlarının, merdiven ve korkulukların, kapıların, aydınlatma elemanlarının, çardakların kullanıldığı bilinmektedir. Zaman içinde gelişen ve değişen teknik imkânlar sonucunda, bahçe tasarımında değişimlerin olduğu ve çeşitlerinin çoğaldığı gözlenebilmektedir.
Bahçelerin düzenlemesi, bölgenin geleneksel figürlerine ve mekân sahibinin sosyo-ekonomik durumuna bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Genel olarak yapısal bahçe elemanları; ferforje oturma birimleri, bahçe duvarları, ferforje bahçe korkulukları, ferforje bahçe kapıları, ferforje merdivenler, ferforje gazebo, vb. Şeklinde özetlenebilir.
Bahçelerde bulunan ferforje kameriyeler, adeta göz alıcı bir köşk gibidir. Yolların, havuzların, setlerin, bahçe kenarları ferforje demir, korkuluk ve parmaklıklarla çevrilidir.
Ferforje bina kapısı Tanım: Geleneksel kent dokusu içinde yer edinen ve birbirinden farklı mimari özellikler sergileyen yapılar, iç mekânlarının yanı sıra, dış cephelerdeki süsleme özellikleriyle de devrin sosyal, ekonomik ve kültürel anlayışlarına ışık tutmakta, yaşayanların inanışlarını, geleneklerini, zevk ve karakterlerini de yansıtmaktadır. Anadolu mimarisinde dış cephelerde yer edinen süslemeler, pencere ve kapılar, sundurma ve kapı üstü markizler işçilik yöntemleri, imalat detayları açısından bir birine benzemektedir. Geleneksel Türk evi karakterini taşıyan evlerin yanı sıra, neo-klasik üslubu yansıtan batı etkenli evler, süslemeleri açısından birbirinden farklı görünümlere sahiptir. Bu nedenlerle “kültürel miras” olarak korunmaları ve gelecek kuşaklara aktarılmaları önemlidir. Geleneksel Türk Evleri’nde kapı çoğu zaman çift kanatlıdır ve geniş bir kemer veya pervaz içine yerleştirilmiştir. İki söve arasına yerleştirilmiş, mütevazı bezeme ve kaidelere sahip sokak kapıları; ahşap ve demirden yapılmıştır. Yöresel motifler ahşap kapılarda olduğu kadar demir kapılar üzerinde de görülmektedir. Demir kapı kanatları üzerindeki süslemelerde genel olarak; sarmal, kıvrım dizileri, halkalar, çiçek motifleri ve çeşitli geometrik formlar görülmektedir. Ahşap kapılarda da zengin demir süslemeler görmek mümkündür.
Apartman kapıları Tanım: Apartman dış kapıları çift kanatlı ahşap, çelik veya hafif metal profillerden yapılır. Gün ışığından yararlanmak için camlı ve güvenli olmaları bakımından da demir parmaklık kullanılır. Çift kanatlı kapılarda, kullanılmayan kanadın sabit durabilmesi için arka, alt ve üstten sürgüler konulur. Kapı kanatları üzerine monte edilen kapı tokmakları, kapı halkaları zengin bir çeşitlilik gösterir.
Ferforje bahçe Kapıları Tanım: Ferforje Bahçe kapıları, anıtsal nitelikleriyle, görkeminin, ihtişamın simgesi olmuştur. Yapının mimarisinde gösterilen özen ve önem bahçe kapılarında da görülmektedir. İnsanların en çok dikkatini çeken yerlerden biri de çok süslü ve heybetli bir görünüme sahip bahçe kapılarıdır. Ferforje bahçe kapılarının görkemli süslemelerinde geometrik desenler, s-c kıvrımlı formlar, stilize edilmiş yapraklar gibi pek çok motif kullanılır. Ferforje bahçe kapı modellerinde bitkisel bezemelerden oluşmuş süslemelerle de karşılaşılır. Kapının iki yanında, kapının tarzına uygun motifleriyle, üzerinde fenerler bulunan süslü sütunlar ve sütunları birbirine bağlayan yine dekoratif bir saçaklık veya kapı tacı bulunabilir
Ferforje Pencere korkulukları Tanım: Pencerelerin önünde, düşmelere karşı korunmak, güvenlik ve estetik amaçlı kullanılan parmaklıklardan biri de ferforje pencere korkuluklarıdır. Konutların pencerelerinde güvenlik ve süsleme amacıyla kullanılan şebekelerin genel olarak Ferforje de denilen dövme demirden imal edildikleri görülmektedir. Geçmiş dönemlere ait ahşap kafes ve metal şebeke örneklerinin bir kısmı zamana, doğal koşullara karşı koyamayarak parçası olduğu yapıyla birlikte yok olmuştur. Konutlarda çoğunlukla güvenlik ve korunma amacına hizmet eden farklı form ve modele sahip metal şebekelerin ve ferforje korkulukların kullanıldığı saptanmıştır. Günümüzde Ferforje pencere korkuluğu olarak da tanımlanan Kafes ve şebekeler, pencere açıklığını çevreleyen ahşap, taş veya mermer sövelere yerleştirilmişlerdir. Kapı, kapı tokmağı, korkuluk gibi unsurlarda ferforje ve metal malzeme kullanımının yaygın olduğu konutlarda pencerelerinde de demir şebekeler kullanılmıştır. Güvenlik amacıyla zemin kat pencerelerinde kullanılan bu şebekeler dövme tekniği ile imal edilmiştir. Demir, haddehanelerde sıcak olarak işlenip yuvarlak, dört köşe, lama ve silme haline getirilir. Haddehanelerde üretilen demir atölyelerde ısıtılarak sıcak olarak örs üzerinde dövülüp şekillendirilerek ferforje motifler hazırlanır. Ferforje pencere korkulukları istenilen form ve ölçülerde pencere çerçevesi içerisine dikey ve yatay eksende lamalar kullanılarak bölünmekte, hazırlanan “C” ve “S” motifler, çeşitli yapraklı çiçekleri anımsatan stilize motifler, yuvarlak ve elips şekilli halkalar kompozisyona göre birbirlerine kelepçelerle bağlanmakta veya perçinlenerek birleştirilmektedir. Düzenlemesi tamamlanan şebekeler çerçeve dışında belirli aralıklarla yerleştirilen yatay lamalarla pencere sövelerinde açılan oyukların içerisine geçirilip, kurşun dökülerek sıkıştırılmaktadır. Form olarak baktığımızda farklı süsleme tarzıyla pek çok çeşit ferforje korkuluklarda bulunmaktadır. Dikdörtgen şekilli pencereler genellikle zemin katta, kare olanlar ise üst katlardadır. Nadiren görülen elips ya da daire şekilli pencereler merdivenleri aydınlatmak kat arasında kullanılmıştır.
Sokağa doğru taşarak sokağı farklı açılardan görmeyi sağlayan cumba ferforje korkuluklar cephede estetik bir görünüm oluşturur. Ahşap kafesler, metal şebekeler, ferforje pencere korkulukları, İstanbul başta olmak üzere İzmir, Bursa, Kastamonu, Diyarbakır gibi Anadolu’daki tüm konut pencerelerini süslemiştir. Türk sanatı içerisinde özellikle anıtsal yapıların ferforje parmaklık desenlerinin zaman içinde belirli bir değişim gösterdiği izlenmektedir. Ferforje Pencere şebekeleri çoğunlukla mekân sahibinin maddi olanakları ve zevkine göre üretilmektedir. Konak, köşk gibi büyük yapılarda kullanılan ferforje korkulukları süslü; ekonomik seviyesi düşük ailelerin oturdukları konutlarda ise sadedir. Gerek sade gerekse süslü olan şebekelerde özellikle Batılılaşma dönemine uygun “S” ve “C” kıvrımlı motifler, çeşitli stilize yaprak motifleri, yuvarlak ve elips halkalar çokça kullanılmıştır. Demirin dövülmesi yöntemiyle hazırlanan ferforje motifler kelepçe ya da perçinlenerek yatay ve dikey lamalara bağlanmıştır.
Ferforje Balkon korkulukları Tanım: Ferforje Korkuluklarının, güvenlik ve estetik amacıyla kullanıldığı diğer bir alan ise balkonlardır. Balkonlardaki ferforje korkuluklarına dayanma, abanma ve düşmelere karşı yüksekliklerinin 95 cm ile 105 cm, dikey çubukların arası 11,5 ila 13 cm civarında olmalıdır. Ferforje Balkon korkulukları özellikle çocukların parmaklığa tırmanmasını önlemek gayesi ile basamak oluşturabilecek şekil ve motiflerden kaçınılmalıdır.
Yapılarda demir malzemenin kullanımı kafes, ferforje korkuluk ve parmaklık ile yine demirden yapılmış döküm ve ferforje dövme kapılar gibi çeşitli ferforje ve demir işlerini kapsamaktadır. Ferforje pencere şebekeleri ve demir parmaklık, ferforje merdiven korkuluklarını, ferforje bahçe korkuluklarını, ferforje balkon korkuluklarını, ferforje giriş kapılarını, ferforje bahçe kapılarını, ferforje sundurma ve markizlerini da bu kapsamda sayılabiliriz. Anadolu’da demirci ustaları, ferforje pencere parmaklıkları olarak da tanımlanan şebeke modelini pek çok yapıda uygulamışlardır. Ferforje şebekeler, kare ya da yuvarlak kesitli demir çubukların dikey ve yatay yönde birbirini kesmesi ve bu kesişim yerlerine dövülerek biçimlendirilmiş, köşeleri kesilmiş küp şeklindeki lokma adı verilen demirlere yerleştirilmesiyle yapılmışlardır. Ülkemizde bu tip parmaklıkların bronzdan yapılmış birçok örnekleri de mevcut olup Avrupa’da yapılmış ferforje parmaklık örneklerindekiler gibi sadeliği bozacak kıvrımlı süsler kullanmak pek tercih edilmemiştir. Hazine, köşk, saray, kasır ve depo gibi korunması gereken yapıların kapıları genelde ferforje dövme demirden yapılmışken pencerelerine gayet sade ferforje parmaklıklar takılmıştır. Süsleme demirciliği alanında ferforje dövme demir elemanlar ilk kez 18. yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Döküm tekniği, dövme yöntemine göre daha kolay olması nedeniyle ferforje demir kapı ve parmaklık üretiminde bu teknikten oldukça yararlanılmıştır. Batı dünyasında kilise, katedral ve şatoların Osmanlılarda da genellikle saray, kasır ve köşk gibi yapıların bahçe kapıları ve bahçe parmaklıkları çoğunlukla ferforje dövme demirden yapılmıştır. Gösterişli ve süslü bir karakter taşıyan bu ferforje elemanlar, batıdaki çeşitli mimari üslupların Osmanlı topraklarına girmesiyle organik ve kıvrımlı formlardan daha basit olanlara kadar bir geniş çeşitlilik gösterirler. Villa gibi müstakil konut türü yapıların, otel, han, ibadethane giriş ve bahçe kapıları ile merdiven korkulukları, bahçe korkulukları ve diğer yerlerinde ferforje dövme tekniği ile yapılmış ferforje demir kapıların ve ferforje parmaklıkların kullanımının yaygınlaşması yine 19. yüzyıldan sonra olmuştur. Burada düz ve kıvrık formdaki ferforje demir çubukların birbirlerine birleştirilmeleri, perçinleme ve bilezik ile bağlama şeklinde yapılmıştır. Bu gibi ferforje bahçe kapılarının yanında, 15. yüzyıla tarihlenen Osmanlı dönemine ait bazı yapılarda dövme yöntemi ile yapılmış ferforje bahçe kapı örneklerine günümüzde de karşılaşmak mümkündür
Ferforje Merdiven korkulukları Tanım: Merdivenlerden inip çıkarken merdivenkovasına veya etrafını çevreleyen galeri boşluklarına düşmeleri önlemek için güvenlik ve dekoratif amaçlı olarak yapılan parmaklıklardır. Ferforje merdiven korkulukları genel olarak koruyucu görev yapan dikmeler ve kuşaklar ile dekoratif görüntü sağlayan merdiven başı, baba, motif ve küpeşteden meydana gelir. Merdiven parmaklık yüksekliği merdivenlerden iniş ve çıkışların emniyetli olmasını sağlamalıdır. Buna göre parmaklık yüksekliği basamak yüzeyinden itibaren 90 cm ile 105 cm, dikey çubuk veya motiflerin ara mesafesi 11,5cm 13cm arasında olmalıdır. Ferforje Kapılar, ferforje pencereler, ferforje merdivenler… Her birinin bütünün parçası olma özelliği vardır. Merdivenlerinin; mekâna ve amacına uygun olarak çok özel ele alınıp ve detaylandırılması gerektiğini tartışılmaz bir gerçekliktir.
